Психолозите и невроолозите долго време се збунети од нашата неспособност да се сетиме на настани пред да наполниме две или три години.
Животот е одличен кога си бебе – ве хранат, ве облекуваат, ве носат, сите ви се смеат и ви мавтаат. Како беше може да бидете дрски и да врескате кога храната не пристигнала доволно брзо, а потоа да ја фрлите на земја затоа што не ви се допаѓа. Штета е што никој од нас не се сеќава колку уживавме тогаш.
Во 1905 година, Зигмунд Фројд го измислил терминот „инфантилна амнезија“, кој се однесува на „необична амнезија која, во случајот на повеќето луѓе, иако не сите, ги крие најраните спомени од нивното детство“. Повеќе од еден век подоцна, психолозите сè уште се заинтригирани зошто не можеме да се сетиме на нашите најрани искуства.
„Повеќето возрасни луѓе немаат сеќавања пред да наполнат две или три години“, вели професорот Чи Ванг од Универзитетот Корнел. До околу седумгодишна возраст, спомените од детството обично се само фрагменти.
До релативно неодамна, научниците мислеа дека младите мозоци не се доволно развиени за да формираат трајни спомени. Но, студиите од 1980-тите покажаа дека малите деца на возраст од две години можат да формираат спомени и детално да се сеќаваат на настани од неколку месеци порано. Изложеноста на траума во раното детство е исто така добро документирана како зголемен ризик од подоцнежна анксиозност и депресија. Парадоксот на инфантилната амнезија, вели Кристина Алберини, професорка по невролошки науки на Универзитетот во Њујорк, е „како овие искуства можат засекогаш да влијаат на нашите животи ако се заборават?“
Истражување на проф. Алберини на животните откри дека сеќавањата формирани за време на периодот на „инфантилна амнезија“, всушност, се складирани во мозокот до зрелоста, иако тие не се свесно запаметени. И кај возрасните животни и кај луѓето, формирањето и складирањето на долгорочните сеќавања на нечии животни искуства не е можно без регион на мозокот познат како хипокампус. Нејзината работа покажа дека регионот е важен и во раните сеќавања и сугерира дека „инфантилната амнезија“ се јавува поради критичниот период во кој хипокампусот се развива поради новите искуства.
„Тоа има многу смисла со оглед на целата литература за траума“, забележува професорот. „Доколку децата се сеќаваат на некои тешки ситуации во раното детство, можеби нема да се сеќаваат на спецификите, но нивниот мозок ќе биде обликуван од тоа искуство.“
Различни искуства, исто така, може да објаснат зошто возраста на која луѓето се сеќаваат на своите први спомени значително варира. Професорот Ванг, експерт за тоа како културата влијае на автобиографската меморија, покажа дека најраните сеќавања на Американците датираат од околу три и пол години, речиси шест месеци порано од Кинезите. Тој, исто така, откри дека сеќавањата на Американците се повеќе фокусирани на себе и емотивно елаборирани, додека кинеските сеќавања имаат тенденција да се фокусираат на колективните активности и општите рутини.
„Во азискиот контекст, идентитетот и чувството за себе помалку се дефинираат со тоа што се единствени, туку повеќе за улогите и односите со другите“, објаснува проф. Ванг. За таа цел, сеќавањата можеби се помалку важни за дефинирање на идентитетот отколку за информирање на однесувањето и пренесување лекции. „Ако сакате да ја користите меморијата за да изградите уникатно чувство за идентитет, веројатно се сеќавате на многу идиосинкратски детали“.
Се чини дека друго објаснување за оваа несовпаѓање е како родителите разговараат за искуствата од минатото со своите деца. Кај Новозеландските Маори, првите спомени се појавуваат порано отколку кај луѓето со европско потекло, на околу две и пол години. Професорката Елејн Рис од Универзитетот во Отаго, која ја проучува автобиографската меморија кај децата и адолесцентите, укажува на силен акцент на усните традиции во културата на Маорите, но и на елаборативните разговори кога се потсетуваат на минати настани.
Рис следела групи деца од раното детство до адолесценцијата, откривајќи дека поединците кои имале побогата наративна средина во детството можеле да се сетат на претходните и подетални први спомени како тинејџери. Ова беше случај со децата чии мајки поставуваа прашања од отворен тип и беа подетални кога зборуваа за споделени искуства од минатото, како и со деца кои израснаа во домаќинства со пошироко семејство.
„Знаеме дека, да речеме, шестмесечните бебиња се способни да формираат некакви ментални слики за нешто што се случило претходниот ден или недела“, вели Рис. „Потребно е да се земе таа ментална слика и да се пренесе со зборови, што мислам дека е толку важно за да им се помогне да ја задржат таа меморија во текот на нивниот живот.“
Исто така, постои дебата меѓу експертите за меморија за улогата на јазикот во „инфантилната амнезија“. Тие сугерираат дека сеќавањата може да бидат ограничени поради неможноста да се даде лингвистичко значење на раните искуства. „Но, мора да има нешто посуштинско што исто така игра улога, бидејќи го гледаме истиот ефект (на инфантилна амнезија) кај нејазичните животни како стаорците“, вели професорот Рик Ричардсон од Универзитетот во Нов Јужен Велс.
Мозокот ги складира спомените не како уредни датотеки како на компјутер, туку како мрежи на неврони низ целиот мозок. Сеќавањето на некој настан ги активира овие мрежи и ги зајакнува врските помеѓу невроните. Тоа не значи дека меморијата е стабилна: „Секогаш кога ќе се вратите на некое сеќавање и размислувате за него, го менувате“, истакнува проф. Рис.
Повторените сугестии може да ги наведат луѓето да создаваат слики и да формираат лажни сеќавања, според проф. Ванг, наведувајќи го познатиот случај на Жан Пијаже, влијателен развоен психолог. Пијаже јасно се сетил дека неговата дадилка се борела со потенцијалниот киднапер кога тој имал две години – но години подоцна, дадилката му признала дека таа ја измислила приказната.
Во истражувањето од 2018 година, 39 отсто од испитаниците рекле дека се сеќаваат на настани кога имале две години или помлади. Истражувачите веруваа дека овие „неверојатно рани“ спомени, како што се сеќавањата на туркањето во количка или правењето на нивните први чекори, веројатно се измислени и засновани на фотографии или семејни приказни.
Но, иако меморијата е податлива и малите деца се поподложни на сугестија, „конфабулациите не се толку чести“, забележува проф. Ванг. „Во нормални околности, дури и децата не го земаат здраво за готово сè што ќе им кажете и не го вградуваат во нивните сеќавања.“
Значи, ако искуствата од нашите рани животни пресвртници – нашиот прв роденден, нашите први чекори, нашето прво патување на плажа – се чини дека се складирани некаде во мозокот, зошто не можеме свесно да им пристапиме? Иако психолозите велат дека заборавањето може да биде адаптивно, тоа не објаснува зошто сеќавањата формирани пред седумгодишна возраст се чини дека се распаѓаат побрзо отколку кога сме возрасни.
Професорот Алберини претпоставува дека раните сеќавања функционираат како шеми на кои се градат сеќавањата во зрелоста. Како и темелите на куќата, тие остануваат скриени, но пресудни.
