Становите, поточно недостигот од станови е голем проблем во Европската Унија. Што прават европските влади за ова? И како Европската комисија учествува во ова?
„Речиси 900.000 луѓе во Европа во моментов се бездомници. „Секоја ноќ во Европа, како пример, населението на Марсеј или Торино е бездомник“, рече европскиот комесар за енергетика и домување Ден Јоргенсен на првиот состанок на Специјалниот комитет за станбена криза во Европскиот парламент, пишува Европскиот уреднички тим на вести (ENR).Речиси 10 отсто од населението на Европската унија троши 40 отсто или повеќе од својот приход за домување и сродни трошоци, вели Јоргенсен.
Тој додава дека во текот на последните 15 години, кириите во ЕУ се зголемени за околу една четвртина реално, а цените на становите за околу половина.
„Овие бројки, како и луѓето кои стојат зад нив (луѓето кои ги претставуваат овие статистики се суштината на стамбената криза во Европа. И јас мислам дека ќе се согласите со мене: тие бројки се едноставно неприфатливи“, рече тој.
Данскиот комесар ги претстави своите планови за помош на ЕУ во решавањето на еден од најголемите проблеми со кои се соочуваат земјите членки – стамбената криза.
Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лаен, го именуваше поранешниот дански министер за енергетика да биде првиот комесар за домување, област во која ЕУ има малку директни овластувања, со цел да ја обезбеди поддршката на социјалистите во Европскиот парламент за нејзиниот реизбор.
Признавајќи го овој факт, Јоргенсен нагласи дека „најголемата одговорност“ за домувањето е на земјите членки на ЕУ, како и на регионалните и локалните власти, но исто така истакна дека постои „простор и за ЕУ на таа маса и дека многу работи може и треба да се направат“.
Јоргенсен рече дека Комисијата ќе го објави својот прв Европски план за достапно домување. Планот ќе понуди техничка помош за градовите и земјите-членки и ќе се фокусира на инвестиции и вештини.
Комисијата ќе подготви Европска стратегија за домување за поддршка на понудата на станови, ќе воспостави паневропска инвестициска платформа за достапно и одржливо домување, ќе спроведе анализа на влијанието на шпекулациите за домување и ќе ги поддржи земјите-членки да ги удвојат планираните инвестиции во достапно домување во рамките на политиката на кохезија.
Целта е, исто така, да се решат системските прашања поврзани со краткорочно изнајмување на станбени единици, да се дадат предлози за решавање на неефикасното користење на празни станбени единици и да се ревидираат правилата за државна помош за да се овозможат мерки за поддршка на домувањето, првенствено кога станува збор за енергетска ефикасност и социјални станови.
Станбената криза не може да чека
Комесарот во својот говор напомена дека Европската Унија нема директна одговорност за станбената политика. Сепак, локалните власти во европските градови вршат притисок за поголема акција на ниво на ЕУ.
Градоначалниците на 12 европски градови, Рим, Болоња, Амстердам, Атина, Барселона, Будимпешта, Париз, Варшава, Лисабон, Лион, Гент и Лајпциг, ги здружија силите за да повикаат на итен план за справување со станбената криза најдоцна до 2027 година.
Градоначалниците сакаат финансирањето за домување да биде изземено од европските фискални правила кои ја ограничуваат државната потрошувачка. Тие исто така сакаат парите што не се потрошени за закрепнување од пандемијата „Ковид-19“ да се прераспределат.
Дополнително, градоначалниците се сретнаа со Јоргенсен во Брисел, при што истакнаа дека проблемот не може да чека да се реши од следниот буџет на ЕУ.
Дванаесетте градоначалници ќе подготват и акционен план за домување на Комисијата во наредните месеци. Матео Лепоре, градоначалникот на Болоња, посебно нагласи дека во Италија помеѓу 10 и 15 отсто од приватните станбени единици се празни.
Цените на становите се зголемија во 2024 година и се очекува да продолжат да растат во 2025 година. Една од најголемите дански банки, Nykredit, очекува просечните цени на становите во Данска да пораснат за 4,4 отсто оваа година. На пазарот на станови во Копенхаген годинава се очекува зголемување на цените за 6,2 отсто.
Еден начин на кој Данска сака да го реши својот станбен проблем, особено недостигот на прифатливи станови, е да ги претвори привремените студентски станови во достапни и трајни јавни станови.
Во Ирска, цените на куќите минатата година се зголемија речиси двојно повеќе отколку во 2023 година, а бројот на слободни станбени единици падна на историски најниско ниво во јануари 2025 година.
Централниот завод за статистика објави дека цените на становите во декември беа за 8,7 отсто повисоки од претходната година. Тоа значи дека годишната стапка на инфлација во тој сектор во 2024 година речиси двојно се зголемила.
Понудата на станови за изнајмување на ирскиот пазар е премногу слаба и претерано скапа, покажуваат најновите податоци на порталот daft.ie. Просечната месечна кирија во Даблин се движеше од 2.294 евра до 2.704 евра во третиот квартал од 2024 година, во зависност од локацијата. Републичкиот просек е 1955 евра.
Австрија, вреднувана во ЕУ по својот станбен фонд и квалитетот на социјалните станови во Виена, не е имуна на ова прашање. Новата австриска влада планира постепено да ги ограничува кириите на регулираниот пазар во следните три години. Од 2028 година зголемувањето на кириите во „целиот станбен сектор“ ќе се ограничи на максимум три отсто, се вели во владината програма.
Шпанија, исто така, презема драстични мерки за решавање на проблемот со порастот на цените на становите и кириите.
Шпанскиот премиер Педро Санчез во јануари предложи да им се забрани на луѓето надвор од ЕУ да купуваат имот во земјата, како дел од напорите за ублажување на кризата со достапни станови.
Планот уследи по претходниот предлог на лидерот на социјалистите за воведување данок до 100 отсто на таквите договори за купување имот, додека земјата се бори со високата побарувачка и вртоглаво растечките цени. Според регистарот на имот, Британците биле водечки странски купувачи на имот во Шпанија во 2023 година со 9,5 отсто од вкупните трансакции направени од странски државјани.
Изнајмувањето во Мадрид пораснало за 82 отсто во последните десет години, според порталот Idealisti, отсликувајќи ги зголемувањата во другите големи шпански градови. А социјални станови има многу малку. Мадрид, град со речиси 3,4 милиони жители, има само 9.200 станбени единици со ниска кирија, што го прави меѓу најлошите во ЕУ.
Главниот град на Шпанија воведе лотарија за доделување социјални станови. Секој квартал, Мадрид нуди 50 до 200 социјални станови за луѓе кои ги исполнуваат критериумите. Но, лотаријата задоволува само 1 процент од побарувачката.
Airbnb: Живеј како локалец, освен што локалци веќе нема
Во Шпанија секоја година се градат само 90.000 нови станбени единици, додека се формираат 120.000 нови домаќинства, според податоците на Idealista, што предизвикува недостаток на станови и води до вртоглав пораст на кириите.
Бумот на изнајмување станови на туристи преку платформи како Airbnb дополнително го влоши недостатокот на станови во Шпанија, предизвикувајќи масовни протести низ целата земја и ставајќи ја станбената криза на врвот на политичката агенда.
Во Словенија, изнајмувањето на станови на туристи исто така е фактор во станбената криза, што стана еден од клучните проблеми во последните години, особено кај младите. Ситуацијата е особено критична во Љубљана и големите урбани центри.
Во Хрватска, неможноста за купување на првиот дом по прифатлива цена е една од главните причини поради кои голем број млади луѓе емигрираат. Еден од главните проблеми е тоа што многу станови на хрватското крајбрежје и во главниот град Загреб се наменети за краткорочен туристички наем. Поради тоа, станува речиси невозможно да се најде стан за долгорочен наем или купување по пристапна цена.
Бугарија забележа едно од најголемите зголемувања на цените на станбените единици во ЕУ од 2010 до 2024 година. Според Eurostat, цените во земјата во тој период се повеќе од двојно зголемени, растејќи за 110 проценти.
