Низ вековите цивилизациите постојано се издигнуваат и паѓаат. Кога ќе ги откриеме нивните древни населби, најчесто откриваме дека тие биле напуштени по страшна болест, глад или катастрофа или дека биле збришани од војна.
Но, некогаш едноставно не наоѓаме ништо, а ако останало нешто, тоа се некои „неубедливи теории и нерешени аргументи“ за причините за нивното пропаѓање.
Чаталхојук, Турција
Во 7.500 п.н.е., овој град во регионот на Месопотамија – денешна Турција – имал илјадници луѓе и многумина веруваат дека е една од најраните урбани населби во светот. Културата на луѓето овде не наликувала на ништо што го знаеме денес.
Како прво, градот е во вид на саќе. Во домовите и зградите се влегувало преку врати врежани на покривите. Луѓето се симнувале по скали за да стигнат до нивните станбени простории. Вратите често биле обележани со рогови од бик, а мртвите членови на семејството биле закопувани во подот на секоја куќа.
Не е јасно што се случило со културата на луѓето што живееле во овој град. Нивниот архитектонски стил се чини дека е уникатен, иако археолозите во градот пронашле многу фигурини на божицата на плодноста кои личат на другите пронајдени во регионот. Затоа, веројатно е дека кога градот бил напуштен, неговата култура зрачела нанадвор во другите градови во Месопотамија.
Паленке, Мексико
Како еден од најголемите и најдобро зачуваните градови-држави на Маите, Паленке е симбол на мистеријата на целата цивилизација на Маите – која се издигна, доминираше во делови од Мексико, Гватемала, Белизе и Хондурас, а потоа исчезна без објаснување.
Откриен во 1950-тите, разурнатиот град Паленке лежи во заштитната прегратка на мексиканските џунгли и е една од сите воодушевувачки урнатини на Маите. Познат по своите сложени резби и како почивалиште на Големиот пекол, градот некогаш бил напредна метропола помеѓу 500 и 700 година од нашата ера и во својот врв бил дом на околу 6.000 луѓе.
Иако потомците на Маите сè уште живеат во Мексико и Централна Америка, никој не е сигурен зошто големите градови на Маите паднале во урнатини и конечно биле напуштени во 1400-тите.
Паленке бил напуштен во 10 век п.н.е., оставен да биде опкружен со џунгла и сочуван од истиот див свет што некогаш бил отсечен од него. Постојат многу теории за тоа зошто луѓето го напуштиле градот, од глад предизвикан од суша до промена на политичката моќ. Последниот датум за кој знаеме дека градот бил населен бил 17 ноември 799 година – датумот врежан на една вазна.
Ел Мирадор
Кога научниците ги скенирале џунглите во Гватемала со помош на технологијата LiDAR, тие откриле древна мрежа од патишта и населби скриени во џунглата. Покривале неверојатен простор од 87 милји. Помогнале да се открие Ел Мирадор, колевката на цивилизацијата на Маите.
Истражувачите идентификувале урнатини на повеќе од 60.000 куќи, палати, издигнати патишта и разни уметнички дела кои со векови биле скриени под џунглите на северна Гватемала.
Резултатите сугерираат дека Централна Америка поддржувала напредна цивилизација која, на својот врв пред околу 1.200 години, била поспоредлива со софистицираните култури како античка Грција или Кина, отколку со расфрланите и ретко населените урбани држави што земните истражувања одамна ги сугерираат.
Изгубениот египетски град Тонис
Во 8 век п.н.е., овој легендарен град бил порта кон Египет, пристанишен град полн со неверојатни споменици, богати трговци и огромни градби. Сега е целосно потопен во Медитеранот. Тонис го започнал своето бавно опаѓање по подемот на Александрија во 3 век од нашата ера. Но, на крајот неговиот пад станал буквален, бидејќи градот потонал во морето.
Никој не е сигурен како се случило тоа, но до 8 век од нашата ера градот исчезнал. Неодамна беше откриен од археологот Франк Годио и наречен подводниот град Тонис, познат и како Хераклејон, кој сега полека се ископува од Средоземното Море во близина на брегот на Египет.
Кмерската империја Ангкор, Камбоџа
Некогаш една од најмоќните империи во Југоисточна Азија, цивилизацијата Кмери се проширила од денешна Камбоџа до Лаос, Тајланд, Виетнам, Мјанмар и Малезија, а денес е најпозната по главниот град Ангкор. Империјата датира од 802 година. Освен камени натписи, нема зачувани пишани записи, па нашите знаења за цивилизацијата се собрани од археолошки истражувања, релјефи во ѕидовите на храмовите и извештаи од странци, вклучително и Кинезите.
Кмерите практикувале хиндуизам и будизам и изградиле сложени храмови, кули и други згради, вклучувајќи го и Ангкор Ват, посветени на богот Вишну. Надворешните напади, смртните случаи од чума, проблемите со управувањето со водата кои влијаат на оризовите култури и споровите за моќ меѓу кралските семејства веројатно доведоа до крајот на оваа империја, која конечно им припадна на Тајланѓаните во 1431 година.
Изгубените Набатејци од Петра, Јордан
Античката Набатејска цивилизација го населувала јужниот дел на Јордан, Ханаан и северна Арабија почнувајќи од шестиот век п.н.е., кога набатејските номади кои зборуваат арамејски почнале постепено да мигрираат од Арабија. Нивното наследство го отелотворува градот Петра кој го одзема здивот, врежан во цврстиот песочник на јорданските планини и е запаметен по неговата вештина во инженерството за вода, управувањето со комплексен систем од брани, канали и акумулации што им помогнало да се прошират и да напредуваат во сушниот пустински регион.
Малку се знае за нивната култура и не е зачувана пишана литература.
Некаде околу 4 век од нашата ера, Набатејците го напуштиле Петра од непознати причини. Се верува дека, по еден век туѓо владеење цивилизацијата била сведена на различни групи селани кои пишувале грчки и кои на крајот го прифатиле христијанството пред нивната земја целосно да биде окупирана од арапските освојувачи. Иако зборувале арапски, зад себе не оставиле речиси никакви записи.
Понатаму, во градот има изразен недостиг на лични артефакти, што сугерира дека луѓето, од која било причина го напуштиле градот, си дозволиле да си одвојат време, да ги соберат своите работи и да си заминат на прилично уреден начин. Откако го изградиле градот од нивните соништа, тие се бореле против грчката моќ, а биле совладани од Римјаните.
Амару Муру – Портата на боговите
Приказната за Амару Муру е легенда колку и денешната историја, бидејќи нема апсолутно никакви траги од каков било напуштен град или населба. Според конвенционалната археолошка теорија, пронајдената врата од 23 квадратни метри со вдлабнатина од 6 метри, издлабена на страната на огромна, рамна карпа на перуанско-болливиската граница веројатно била напуштен градежен проект на Инките. Сепак, нема апсолутно никакви вистински докази за тоа кој го изградил или почнал да го гради проектот и зошто е напуштен.
Други теории укажуваат на некои од мрачните тајни на влезот на Амару Муру. Локалните жители ја нарекуваат Порта на боговите, а многумина одбиваат да и пријдат. Има приказни за мистериозни светла кои се појавуваат на вратите и за луѓе кои премногу им се доближиле и исчезнале.
Постарите легенди велат дека тоа е врата која се отвора само за најголемите херои, кога ќе дојде време да преминат од земјата на живите во земјата на нивните богови, а други легенди велат дека се отвора за секој што има мудрост да знае како да ѝ пристапи.
