Минатиот понеделник, по успешното лансирање, ракетата Vulcan Centaur се одвои од вселенското летало Peregrine кое требаше да слета на Месечината.
Astrobotic Technology, компанијата која го разви лендерот Peregrine, објави помалку од 24 часа по успешното лансирање дека се откажува од мисијата за слетување на Месечината. Компанијата соопшти дека имало критична загуба на гориво поради истекување од леталото.
По успешното лансирање и одвојување од ракетата, Peregrine не можеше да се постави во положба кон Сонцето, веројатно поради проблем со погонскиот систем. Поради ова, не можеше да ги наполни батериите. Тоа беше првата американска мисија што слета на Месечината од 1972 година, односно од ерата на мисиите Apollo.
Така, помина повеќе од половина век откако НАСА испрати астронаути на Месечината и ги врати дома живи и здрави. Но, се поставува прашањето: Дали слетувањето на површината на Месечината денес, по толку искуство и технолошки развој, треба да биде поедноставна процедура?
Peregrine не е првиот таков неуспех. Иако Кина и Индија успеаја да испратат вселенски летала до нашиот природен сателит, руската Луна 25 се урна на површината минатата година, речиси 60 години откако советската Луна 9 меко слета на Месечината. Слетувачите на приватни компании имаат 100% стапка на неуспех на Месечината - израелскиот лендер Beresheet се урна во 2019 година, а јапонскиот минатата година.
Еден од главните предизвици, вели Јан Ворнер, поранешен генерален директор на Европската вселенска агенција (ESA), е тежината.
„Секогаш постои поголем ризик од неуспех ако сте лесни. А мора да бидете лесни или нема лансирање. Не можете да имате голема маргина на безбедност“, рече тој.
Покрај тоа, речиси секое летало е прототип. Освен во ретки случаи, како што се комуникациските сателити Galileo. Вселенските летала се направени по нарачка, односно не се масовно произведени со истите докажани системи и дизајни. И тогаш, кога таквите вселенски летала ќе наидат на проблем во вселената, никој не може да им помогне.
„Ако имате проблем со вашиот автомобил, можете да го однесете на поправка, но во вселената тоа не постои. Вселената е друга димензија“, објаснува Ворнер, а пренесува The Guardian.
Самата Месечина носи свои предизвици. Имаме гравитација, но немаме атмосфера. За разлика од Марс, каде што вселенските летала можат да летаат до нивната дестинација и да го забават нивното спуштање со падобрани, слетувањето на Месечината целосно зависи од моторите. Ако имате еден мотор, како што е обично случајот со помалите сонди, тој мора да биде управуван бидејќи не постои друг начин да се контролира спуштањето.
За да бидат работите покомплицирани, моторот мора да има амортизер што може да го намали или зголеми потисокот.
„Обично ги разгорувате и тие имаат постојан потисок. Промената на потисната сила ја зголемува сложеноста на постапката“, рече Нико Детман, шеф на Лунарната истражувачка група на ESA.
Но, имајќи предвид дека за прв пат успешно слетавме на Месечината во 60-тите, малку е тешко да се разбере зошто Месечината сè уште е тешко достапно дестинација. Одговорот можеби лежи во историјата на инвестициите во мисии на Месечината.
Имено, недолго по програмата Apollo, владите веќе не беа заинтересирани за толку обемни инвестиции во вселенската програма, па на некој начин се „откажаа“ комплицираните мисии.
Кога кинеското вселенско летало Chang'e 3 слета на Месечината во 2013 година, тоа беше првото меко слетување на нашиот природен сателит по Советскиот Сојуз Луна 24 во 1976 година. Мекото слетување на Месечината или кое било друго небесно тело, вклучува контролирано спуштање на леталото на површината без значително оштетување на леталото и/или неговите инструменти.
Тврдо слетување се однесува на спуштање на земја, при што има значителни оштетувања на авионот и во кое контактот често се губи. Ваквото слетување може да биде намерно или планирано, но може да биде и неуспешен обид за меко слетување.
„Ние навистина немаме развиено лендери со децении, и тоа е прилично специјализирана технологија“, вели Детман.
Ова е причината зошто тестирањето на леталата е клучна фаза. Сепак, тие не се толку лесни за тестирање како ракетите. Можеме да провериме дали моќта и погонот, навигацијата, комуникациите, инструментите и нивната отпорност на интензивни вибрации за време на лансирањето функционираат, но не постои добар начин да се симулира слетување на Месечината.
За време на вселенската трка, НАСА потроши неверојатни 25 милијарди долари за Apollo. И покрај тоа, претрпе низа неуспеси пред да направи меко слетување на Месечината. Иако вселенската агенција сега има 70-годишно акумулирано искуство и знаење во изградбата на вселенски сонди, НАСА се обидува да ги намали трошоците и да ја поттикне американската вселенска индустрија со склучување договори со приватни компании.
„Сите овие компании се релативно нови. „Во споредба со ерата на Apollo, овие мисии се прават за ситни пари“, рече инженерот Џошуа Расера од Империјал колеџ во Лондон.
„Сепак, стратегијата треба да се исплати бидејќи компаниите учат од своите неуспеси. Таквиот систем е сè уште поевтин, гледајќи го вкупниот број на мисии, дури и ако се урнат првите неколку“.
