Астронаутите Бери „Буч“ Вилмор и Сунита „Сани“ Вилијамс се вратија на Земјата откако поминаа непланирани девет месеци во вселената.
Во јуни 2024 година, тие ја извршија првата мисија со астронаутска екипа во капсулата Starliner на Боинг до Меѓународната вселенска станица (ISS).
Вилмор и Вилијамс требаше да поминат само околу една недела во вселената. Сепак, проблемите со Starliner ја продолжија нивната мисија за неколку месеци и го одложија нивното враќање до почетокот на 2025 година.
Експертите истакнаа дека долгорочниот престој во вселената – особено неколку месеци – може да донесе многу промени во човечката физиологија и психологија, пишува ABC news.
Промени поради микрогравитацијата
Една од најголемите промени доаѓа од микрогравитацијата, која им овозможува на астронаутите да лебдат внатре во вселенското летало или надвор од него за време на вселенските прошетки.
Во овој период, има намалување на мускулната маса – поради намалена употреба на мускулите и недостаток на стимулација преку вежбање – како и губење на коскената маса, наведува НАСА.
Без гравитацијата на Земјата, коските што ја носат тежината на телото може да изгубат помеѓу 1% и 1,5% од минералната густина месечно, според американската здравствена агенција.
Покрај тоа, без соодветна исхрана и физичка активност, астронаутите губат мускулна маса побрзо во микрогравитација отколку на Земјата.
НАСА исто така наведува дека во микрогравитацијата, крвта и цереброспиналната течност често мигрираат од долните екстремитети кон главата и очите, што се верува дека предизвикува структурни промени во мозокот и очите.
Екипите се изложени на ризик од развој на бубрежни камења поради дехидрација или излачување на калциум од коските, доколку не се применат соодветни превентивни мерки.
По враќањето на Земјата, астронаутите се подложуваат на медицински прегледи додека се прилагодуваат на гравитацијата и ја враќаат рамнотежата за секојдневните активности, како што се одење и стоење.
„Мисија со оваа должина дефинитивно носи поголем ризик од долгорочно губење на мускулната маса и сила, што често не може целосно да се обнови“, изјави за ABC News д-р Шенав Шемер, професор по биологија на Технолошкиот институт „Технион“ – Израел.
„Првиот приоритет по враќањето на Вилмор и Вилијамс ќе биде да се врати чувството за проприоцепција – односно, начинот на телото да одржува чувство за положба и рамнотежа.
Вселенското зрачење е различно од зрачењето на Земјата. Се состои од три типа на зрачење: честички заробени во магнетното поле на Земјата, честички од сончевите блесоци и галактички космички зраци, според НАСА.
Земјата е опкружена со систем на магнетни полиња, познат како магнетосфера, кој ги штити луѓето од штетното космичко зрачење. Меѓутоа, колку е поголема висината на човекот, толку е поголема дозата на зрачење на која е изложена.
Поради долготрајната изложеност, астронаутите се изложени на значителен ризик од зрачење и имаат поголем животен ризик од рак, ефекти на централниот нервен систем и дегенеративни болести, според податоците на НАСА.
Според студијата на НАСА од 2017 година, екипажите на ISS добиваат во просек помеѓу 80 mSv и 160 mSv зрачење за време на нивниот шестмесечен престој. Милисивертите (mSv) се мерни единици за количината на зрачење што го апсорбира телото.
Иако типот на зрачење варира, 1 mSv вселенско зрачење е приближно еквивалентно на примање три рендгенски зраци на белите дробови, според НАСА.
За споредба, едно лице на Земјата добива во просек околу 2 mSv зрачење годишно само од позадинско зрачење.
„Во ниската орбита на Земјата, каде што се наоѓа ISS, астронаутите се барем делумно заштитени од магнетосферата, која ја штити Земјата од зрачењето од длабоката вселена“, изјави за ABC News д-р Ријана Бохари, научник за истражување во Преведувачкиот институт за вселенско здравје на Медицинскиот колеџ Бејлор.
„Сепак, тие сè уште имаат поголема изложеност на радијација од луѓето на Земјата, бидејќи ISS минува низ заробените зони на радијација во својата орбита“, додаде таа.
„Бах и Суни, бидејќи беа на ISS, нема да бидат изложени на количината на радијација што може сериозно да ги загрози нивните телесни системи, но долготрајната изложеност на зголемено зрачење во споредба со Земјата може да го зголеми ризикот од рак“.
Изолација во вселената
Постојат и физички и психолошки ефекти кои произлегуваат од долготрајната изолација и затворање.
НАСА наведува дека екипажите избрани за мисиите на ISS се внимателно избрани и обучени за да бидат подготвени за мисија која може да трае шест месеци или подолго.
Сепак, истражувањата покажаа дека таквите средини, без разлика дали некој е во вселената или не, може да доведе до промени во однесувањето и да предизвика замор, стрес и проблеми со спиењето.
НАСА вели дека истражувачите истражуваат начини да ги намалат негативните ефекти од изолацијата, вклучително и користење на виртуелната реалност за „создавање релаксирачки средини“ или вклучување во активности како учење јазик или грижа за вселенска градина.
Д-р Џенифер Фогарти, научен директор на Преведувачкиот институт за вселенско здравје на Медицинскиот колеџ Бејлор, изјави за ABC News дека за време на долг престој во вселената има промени во имунолошкиот систем, често како резултат на хроничен стрес, поради што е исклучително важно да се создаде најздрава можна средина за астронаутите кои одат на мисии.
