Иако Законот за вработување на странци и Законот за странци, два клучни документи кои го регулираат нивниот имиграциски статус во Србија, беа изменети во август 2023 година, спроведувањето на некои одредби, како единствената дозвола за престој и работа, ќе започне на 1 февруари. Причина за доцнењето е целосната дигитализација на објавувањето на овој труд преку формирање на единствен веб портал - Порталот за странци.
Вака за „Блиц бизнис“ тврдат од Министерството за труд, вработување, бранители и социјала, посочувајќи дека сите технички активности ќе завршат за дваесетина дена. Тоа практично значи дека наскоро ќе стапат во функција новите поедноставени процедури за вработување, што беше целта на измената на овие законски документи.
Ваквите измени беа неопходни бидејќи досегашната регулатива беше покомплицирана и го успори процесот на ангажирање странски работници, особено профили значајни за одредени капитални проекти. Последниве години често ги немало на домашниот пазар, а колкав е овој проблем покажуваат податоците на Националната служба за вработување, според кои нивниот број се зголемил за близу 20.000 за само една година.
Националната служба за вработување (НСВ) за читателите на „Блиц Бизнис“ објаснува:
Во 2022 година издадени се вкупно 35.180 работни дозволи на странски државјани, од кои 5.919 се жени.
Во 2023 година се издадени 52.184 дозволи, од кои 9.877 се на жени.
Најголем број странски работници во 2022 година се од Кина, Турција, Русија, Индија, Куба, Македонија и Украина.
Во 2023 година, најголем број дозволи се издадени на државјани на Кина, Турција, Русија, Индија, Куба, Непал и Шри Ланка.
Од НЕС велат дека со помош на странски работници биле надминати проблемите со дефицитот на следните кадри:
Циглар, столар, оклоп, изработувач на горен дел од чевли, водоводџија, керамичар, бравар, шивач, заварувач-гасен секач.
Камионџија, фасада, молер-молер, електричен заварувач, електричар, изработувач на додатоци за кабли и приклучоци.
Столар, готвач, пекар, кројач, машински техничар, медицинска сестра, келнер, градежен техничар.
Книговодител, возач на автобус, возач на камион, рударски техничар, козметичар, касиер...
За сите нив, но и за многу други странски работници кои работат во Србија, новите законски решенија овозможуваат подолго вработување.
Министерството за труд за читателите на „Блиц“ ја објаснува новата процедура:
Странец, односно работодавач во име на странец, преку веб-сервисот на Порталот за странци доставува барања за регулирање на престој и работа и сета пропратна документација со која се докажува исполнувањето на пропишаните услови.
Оваа дозвола ќе може да се издава или продолжува за период на важност до три години, наместо досегашната.
НСВ ќе го оценува исполнувањето на условите, а МУП ќе ја донесе конечната одлука во единствена постапка.
Странците ќе можат без страв да ги менуваат работните места и работодавците
Експертите велат дека добрата вест е што на странците им е дозволено да го сменат работниот однос, односно работодавачот, без да ја изгубат работната дозвола и основата за привремен престој, како досега.
- Ова е од исклучителна важност, имајќи го предвид потенцијалот за изнуда на системот за работни дозволи, што во пракса доведе до тоа работодавачот да му наметне незаконски услови за работа на странскиот работник на што тој се согласил. Алтернативата беше да остане без работа, па затоа и да ја напушти Србија. За работниците од далечните азиски земји, тоа практично значеше независно враќање во матичната земја, за што обично немаа ниту волја ниту пари. Оттука се согласија на услови за работа кои се далеку под договорните, а често и под законскиот минимум - пишува во авторскиот текст Марио Рељановиќ, доктор на правни науки и научен соработник на Институтот за компаративно право.
Доколку имало прекршување на правата на странските работници, јавноста била само делумно информирана и тоа кога имало драстични ситуации, како што е случајот со Виетнамците ангажирани преку агенција за изградба на фабриката за гуми Линг Лонг во Зрењанин.
Од Министерството за труд за „Блиц Бизнис“ велат дека нивните инспектори контролираат евентуални неправилности и дека се казнети. Двете најчести неправилности при вработувањето на странски државјани се:
Кога работодавачот нема добиено работна дозвола за странски државјанин, односно единствена дозвола, согласно Законот за вработување на странци.
Кога работодавачот не склучил договор за вработување или друг соодветен акт со вработениот странски државјанин пред неговото вработување.
