Со бастуни оставени крај оградите, пензионери повторно ораат, кројат редови, берат тутун, пипер, јаболка… Не од носталгија, туку од нужда.
Климатските промени, растечките трошоци и сè понесигурното производство ја туркаат македонската храна во ќор-сокак, а товарот повторно паѓа врз оние што веќе еднаш го носеле.
Производителите зборуваат со горчина. Поплави што доаѓаат ненадејно и носат сè пред себе, суши што ја печат земјата со недели, град што за десет минути брише годишен труд, екстремни температури што ги поместуваат сезоните.
Македонија, велат агрономите, стана земја со висока изложеност на речиси сите природни непогоди.
„Нема повеќе правило. Сееш и се молиш. Денес дожд, утре 40 степени. Ништо не е како порано“, вели земјоделец од Тиквешијата, човек со испукани раце и со тивок глас.
Во таа непредвидливост, младите сè почесто се повлекуваат. Заминуваат во градовите или надвор од земјата, барајќи сигурна плата, нешто што не зависи од небото.
На нивно место, на нивите се враќаат пензионерите. Луѓе со по 70 години, со болки во колената, со хронични болести, ама со искуство што не се учи од книги.
„Што да правам дома? Пензијата не стига. А и земјата не се остава така“, вели Стојан од Прилепско.
Економистите предупредуваат дека ова не е романтична слика, туку аларм. Стареењето на земјоделската популација, заедно со климатските удари, создава ризик за домашното производство на храна.
„Кога пензионерите стануваат главна работна сила во агросекторот, тоа значи дека системот не функционира“, објаснува универзитетски професор по агроекономија.
Според него, климатските промени веќе не се апстрактен поим, туку директен фактор што ги креира цените, увозната зависност и социјалната несигурност.
Производителите бараат поддршка, но често зборуваат како да не очекуваат многу. Осигурување што не покрива реални штети, субвенции што доцнат, мерки што се менуваат од година во година.
„Никој не ти враќа нерви, никој не ти враќа изгубена сезона“, вели една лозарка.
Во меѓувреме, храната станува поскапа, а полиците сè повеќе зависат од увоз. Парадоксално, земја со плодна почва и традиција во земјоделството се бори да го одржи сопственото производство.
Пензионерите што се враќаат на нивите не се херои од избор, туку од потреба. Тие го крпат системот со сопствениот грб, додека климатските промени не прашуваат колку години имаш, ниту колку сила ти останала.
И кога ќе ги прашаш до кога вака, најчесто следи тишина. Или краток одговор: „Додека можам“. А што после… тоа никој не го довршува.